The functional endoscopic sinus surgery has been used widely with parallel to the practice. This situation makes it obligatory to know the preoperative anatomy and pathology of the sinus. In this study, the relationship between sphenoid sinus anomalies and pathological findings was investigated and variations of this sinus was tried to be detected on computed tomographic imaging of the paranasal sinuses. A total of 213 patients (110 women, 103 men) were evaluated at Otorhinolaryngology & Head and Neck Surgery Department of Kırıkkale University Faculty of Medicine between August 1999 and February 2001. All patients underwent routine workup for sinus disease, including history and physical examination as well as conventional sinus graphies. Computed tomography of the paranasal sinuses on the coronal plane (simultaneously axial plans in 63 patients) were taken after medical treatment for 3-4 weeks. Bony anatomic variations (pneumatization of the pterygoid and anterior clinoid process, protrusion of the vidian canal and foramen rotundum, Onodi cell, septal cell) and mucosal anomalies (mucosal thickening, polyp, cyst) were detected on CT scans. When 213 CT scans of the sinuses were evaluated bilaterally, some kinds of pathologies were detected on 426 sides. Mucosal thickening of the sphenoid sinus and polyps were detected 14.1% and 6.1% respectively. Pterygoid process pneumatization and vidian canal projection were found in 21.4% and 26.1% of the cases respectively. These two variations were both detected in 73 (%17.1) sides. In our study, we found that the projection of adjacent vessels and nerves were increased into the sphenoid sinus as the pneumatization of the sinus increased. Many variations of the sphenoid sinus makes it hard to operate on this region. The importance of the computed tomography of the paranasal sinuses was stated once as to diagnose the anatomical variations early and to suppose the possibility of complications.

Endoskopik sinüs cerrahisi (ESC)’nin sık ve tecrübeyle paralel olarak sınırlarının genişleyerek uygulanması, cerrahi öncesinde anatominin ve mevcut patolojinin çok iyi bilinmesini zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmada paranazal sinus bilgisayarlı tomografilerinde (PNS-BT) sfenoid sinüs bölgesindeki anomaliler ile patolojik bulgular arasındaki ilişki incelenmiş ve sfenoid sinüse ait varyasyonlar belirlenmeye çalışılmıştır. Ağustos 1999-Şubat 2001 tarihleri arasında Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi KBB-BBC Polikliniğinde anamnez, fizik muayene ve Waters pozisyonunda sinüs grafisiyle sinüs patolojisi düşünülen toplam 213 olgu (110 kadın, 103 erkek) bu çalışmaya dahil edilmiştir. Kronik sinüzit ön tanısı alan olguların 3-4 haftalık medikal tedavi sonrası koronal planda (63 olguda aynı esnada aksiyal planda) PNS-BT’leri çekilmiştir. BT’de kemik doku anomalileri (pterygoid proçes ve anterior klinoid proçes pnömatizasyonu, vidian kanal ve foramen rotundum kemik kanal protrüzyonu, Onodi hücresi, septal hücre) ve yumuşak doku patolojileri (mukozal kalınlaşma, polip, kist) incelenmiştir. Sinüsler bilateral olarak değerlendirildiğinde 213 BT’nin 426 tarafı incelenmiş ve muhtelif patolojiler gözlenmiştir. Sfenoid sinüste mukozal kalınlaşma %14.1 ve polip %6.1 oranında belirlenmiştir. Olgularımızın %21.4’ünde pterigoid proses pnömatizasyonu, %26.1’inde vidian kanalın sfenoid sinüs içine protrüzyonu ve 73 tarafta ise vidian kanal protrüzyonu ile pterigoid proses pnömatizasyonunun birlikte seyrettiği izlenmiştir. Çalışmamızda sfenoid sinüs pnömatizasyonu arttıkça sinüse komşu damar ve sinir yapılarının sinüs içine projeksiyonunun arttığı tespit edilmiştir. Sfenoid sinüs anatomisinin varyasyondan zengin olması cerrahi müdahaleyi güçleştirmektedir. ESC öncesinde anatomik varyasyonların belirlenmesi ve ameliyat sırasında oluşabilecek muhtemel komplikasyonları öngörmek açısından PNS-BT’nin önemi bir kez daha vurgulanmıştır.